Dla przeciętnego człowieka różne symbole, które tworzą to, co nazywamy „runami”, mogą być po prostu archaicznymi pozostałościami prymitywnego i dawno zapomnianego alfabetu. Jednak ci, którzy pracują z tymi mistycznymi symbolami, używając ich do wróżenia i w innych formach magii, wiedzą, że runy to coś znacznie więcej. Czym dokładnie są runy?
W sensie naukowym runy znane są jako znaki alfabetów używanych do pisania w różnych językach germańskich ludów Europy w okresie, który zaczął się mniej więcej w I wieku p.n.e. i zakończył kilkaset lat później.
Gdy chrześcijaństwo zaczęło rozprzestrzeniać się w regionach zamieszkałych przez ludy germańskie, runy stopniowo zastępowane były literami, które współcześnie znamy jako alfabet łaciński. Jednak w przeciwieństwie do współczesnych liter symbole runiczne używane były w celach magicznych na długo przed tym, zanim utworzyły system pisma. Miały głębokie znaczenie dla ludzi, którzy ich używali, i z tego powodu nigdy całkowicie nie zniknęły, nawet kiedy zostały zakazane przez kościół katolicki. Po kilku wiekach zapomnienia runy zostały przywrócone do życia przez różnych uczonych oraz mistyków i ostatecznie wykroczyły poza swoje germańskie pochodzenie i stały się częścią różnych duchowych systemów XX wieku.
Pradawna tradycja germańska
Obecnie wielu ludzi, którzy pracują z runami, praktykuje zrekonstruowane wersje starożytnej germańskiej religii, takiej jak Ásatrú lub bardziej eklektyczne formy tego, co często nazywane jest pogaństwem tradycji północnej. Praktyki te skupiają się na bóstwach, przekonaniach i zwyczajach starożytnych ludów germańskich, w różnym stopniu będąc wiernymi temu, co w rzeczywistości wiadomo o kulturach z czasów przedchrześcijańskich.
Jednak nie trzeba orientować się w germańskich praktykach, aby zacząć pracę z runami, ponieważ ich magiczne energie i zdolności komunikacyjne są uniwersalne. Wielu ludzi, którzy pracują z runami, ma niewielki lub nie ma żadnego związku z przodkami z Europy Północnej, którzy przekazali nam runy. Niemniej jednak ważne jest, aby mieć podstawową wiedzę i szacunek do pochodzenia tych magicznych symboli, jeżeli chcemy dobrze ich używać.
Pochodzenie i znaczenie słowa „runa”
Nie da się zaprzeczyć, że natura run jest enigmatyczna. Jako symbole niewiele (jeśli w ogóle) znaczą dla niewprawnego oka, jednak wciąż zdają się mieć jakieś starożytne mistyczne znaczenie. I choć w pewnym stopniu możemy odkryć ich tajemnice dzięki poznawaniu run i pracy z nimi, nawet najbardziej doświadczeni poszukujący ich magicznych właściwości i znaczeń we wróżeniu zawsze przekonują się, że do odkrycia pozostaje znacznie więcej.
W znakach starożytnego pisma jest coś z natury ezoterycznego. Jest to nawet widoczne w znaczeniach słowa „runa” podawanych przez współczesne słowniki – choć głównie określane są jako litery i symbole we wróżbiarstwie, runy są również definiowane jako „tajemnicze”, „magiczne”, a nawet jako „zaklęcia lub czarodziejskie formuły”.
Polskie słowo „runa” pochodzi od nordyckiego słowa runa, które oznacza „sekret” lub „szept”. Jednak w kilku innych starych północnoeuropejskich językach, zarówno w kulturze germańskiej, jak i celtyckiej, również znajdujemy słowa związane z „runą”, które mają podobne interpretacje: staronordyjskie słowo rún oznaczające „sekret” lub „tajemnicę”, staroirlandzkie słowo rún i środkowo-walijskie słowo rhin, również jest tłumaczone jako „tajemnica”, „sekret” lub „szept”, a także szkockie słowo roun oznaczające „szeptać” lub „często i dużo mówić o jednej rzeczy”.
Nordycka runa jest również podstawą słowotwórczą angielskiego słowa rowan, oznaczającego bardzo magiczne drzewo, czyli jarzębinę. Rosnąca w Europie Północnej jarzębina w wielu magicznych tradycjach była święta i jest powszechnie używana do ochrony. Znana jest pod wieloma ludowymi nazwami, takimi jak „drzewo runy” i „drzewo szeptów”.
Niektórzy uczeni dotarli do słowa runa w prehistorycznym praindoeuropejskim języku, który uważa się za przodka wielu późniejszych starożytnych języków. Te lingwistyczne korzenie poprzedzają wykorzystywanie znaków runicznych w piśmie, co mówi nam, że runy należały do świata tajemnic i magii na długo przed tym, zanim stały się systemem pisma.
Runy – magia w codzienności
Gdy system runiczny został włączony do kultury germańskiej, ludzie zaczęli używać tych symboli do różnego typu inskrypcji już w I wieku n.e. Dzięki artefaktom, takim jak włócznie, zbroje, kamienne rzeźby i gigantyczne kamienie, wiemy, że run używano do różnych celów, łącznie z magią.
Runiczne inskrypcje na broni i biżuterii zamieniały te przedmioty w talizmany. Na kamieniach nagrobnych ryto symbole, aby upamiętnić zmarłych. Przypominały one współczesne nagrobki, ale bezpośrednim celem było zapewnienie zmarłemu bezpiecznego przejścia do życia wiecznego. Niektóre żłobienia składały się z tego, co obecnie nazwalibyśmy czarownictwem, czyli z magicznych wzorów, modlitw, zaklęć i magicznych symboli.
Jeśli chodzi o wróżenie – jedno z najczęstszych współczesnych zastosowań run – istnieją dowody sugerujące, że przynajmniej niektóre germańskie ludy używały run również do tego celu. Najczęściej cytowane źródło, rzymski historyk Tacyt, opisywał proces wróżenia w swoim dziele Germania, powstałym w I wieku n.e.
Ludzie czerpiący odpowiedzi z niewidzialnych sfer rzeźbili symbole w kawałkach drewna odciętych z gałęzi drzew owocowych. Następnie te kawałki drewna rozrzucano na białej tkaninie. Odczytujący znaki wybierał trzy kawałki, jednocześnie patrząc w górę, „w niebo”, aby mieć pewność, że wybierze losowo, z pomocą bogów. Gdy wróżono publicznie, odczytującym był lokalny kapłan. Podczas prywatnych odczytów symbole wybierał i interpretował mężczyzna będący głową rodziny.
Norny, ludzki los i drzewo Yggdrasil
Być może najlepiej zacząć mitologiczną eksplorację run od olbrzymiego drzewa znanego jako Yggdrasil. To drzewo, zwykle mówi się, że to jesion, ale niektórzy uczeni wierzą, że to cis, jest centrum wszechświata i utrzymuje łącznie w swych korzeniach i gałęziach dziewięć światów nordyckiej kosmologii. Poprzez Yggdrasil wszystko jest połączone i często nazywane jest ono „Drzewem Świata”.
Na dole Yggdrasila znajduje się studnia Urd – znana również jako Studnia Losu – bezdenny zbiornik, gdzie bogowie gromadzą się podczas codziennych spotkań. Przy tej studni obecne są również Norny – żeńskie istoty z królestwa Gigantów (zwanych jötnar). Norny dbają o Yggdrasill, chronią jego korzenie i podlewają je świętą wodą ze studni Urd.
Mówi się, że Norny tkają arras przeznaczenia, w którym spleceni są wszyscy ludzie i bogowie. Norny mają wpływ na bieg wydarzeń, małych i dużych, bardziej niż jakiekolwiek inne istoty w nordyckiej mitologii, ponieważ przędą, tkają i przecinają nici przeznaczenia. Oprócz tkania wycinają runy w Yggdrasilu. Znaczenia i intencje run wędrują przez pień do gałęzi i wpływają na wszystko w dziewięciu światach, które się tam znajdują, łącznie z Midgardem, światem istot ludzkich.
Poświęcenie Odyna kluczem do poznania run
Choć Norny zawsze używały run, te magiczne symbole były niedostępne dla bogów – a tym bardziej dla ludzi – dopóki Odyn nie odkrył ich dzięki aktowi samopoświęcenia.
Najpierw Odyn pragnie napić się ze studni Mimira, znanej również jako „studnia mądrości” lub „fontanna mądrości”. Mimir był istotą, która wiedziała o wszechświecie więcej niż ktokolwiek inny, ponieważ codziennie pił ze studni. Mimir mówi Odynowi, że może się napić ze studni, ale tylko wtedy, kiedy poświęci jedno ze swoich oczu. Odyn zgadza się i staje się „jednookim bogiem”. Dzięki swojemu poświęceniu zdobywa ogromną mądrość.
W innej opowieści Odyn słyszy rozmowę o runach i pragnie odkryć oraz zrozumieć ich mistyczne tajemnice. Podróżuje więc do studni Urd, gdzie znajdują się runy. Jednak runy są z natury potężnymi źródłami magii oraz wiedzy i nie objawiają się pierwszemu lepszemu – nawet bogowi. Odyn wie, że aby zyskać szacunek run, znów musi dokonać poświęcenia. Tym razem przebija się mieczem i zwiesza się do góry nogami z gałęzi wielkiego drzewa Yggdrasil, twarzą w kierunku studni Urd. Ranny i wiszący do góry nogami pozostaje tam przez dziewięć dni i dziewięć nocy, nie przyjmując wody, pokarmu ani żadnej pomocy od innych bogów. Ostatecznie runy – ich kształty i tajemnice – zostają mu objawione w wodzie.
Futhark starszy i inne alfabety runiczne
Generalnie, kiedy mówimy o runach, możemy odnosić się do jednego lub kilku różnych znanych współcześnie runicznych pism (czyli alfabetów). W przeciwieństwie do alfabetu polskiego nie ma jednego ustandaryzowanego zbioru znaków, które tworzą uniwersalne pismo runiczne.
Nie jest jasne, ile dokładnie różnych pism runicznych istniało na ziemiach German w ciągu wieków, ale pomiędzy V i XII wiekiem n.e. zaczęto powszechnie używać dwóch różnych odmian pochodzących od futharku starszego. Anglosaski futhorc powstał we Fryzji (obecnie Dania i część Niemiec) i wraz z migracją plemion germańskich dotarł do Anglii. Futhark młodszy zastąpił starszy w Skandynawii w VIII wieku i było to pismo używane w czasach wikingów.
Współcześni neopoganie, magicy i inni pracujący z runami mogą używać run z tylko jednego z tych systemów lub z więcej niż jednego, w zależności od ich praktyki. Wielu wykorzystuje również mniej znane pisma runiczne, takie jak runy gotyckie i runy średniowieczne albo runy armaniczne. Wśród tych, którzy praktykują czary, znany jest również współczesny zestaw „run czarownic”, które inspirowane są starożytnymi runami, ale ich podobieństwo do autentycznego pisma runicznego jest niewielkie.
Futhark starszy – źródło wiedzy i magii
Futhark starszy, którego nazwa pochodzi od pierwszych sześciu run, składa się z dwudziestu czterech symboli, z których każdy reprezentuje dźwięk w języku protogermańskim. Gdy dokładnie przyjrzymy się strukturze i charakterowi futharku starszego, odkryjemy magiczną esencje run takich, jakimi były od zawsze, zanim stały się pismem.
Po pierwsze, nazwy znaków mają rzeczywiste znaczenie, takie jak „dar” (Gebo), „słońce” (Sowulo) i „woda” (Laguz). Dla kontrastu nazwy liter w większości europejskich alfabetów nie mają znaczenia. (Dwa inne wyjątki to alfabety hebrajski i starożytny alfabet irlandzki zwany Ogham – one również były wykorzystywane do celów ezoterycznych).
Nazwy run pochodzą z codziennych doświadczeń ludzi, którzy ich używali. Runy reprezentują rzeczy, takie jak bydło, pochodnie, konie i drzewa, podobnie jak i naturalne zjawiska, czyli wodę, lód i słońce. Nieuchwytne doświadczenia, jak siła, potrzeba i radość oraz boskie siły, łącznie z bogiem Tyrem i Ingiem, również są włączone w ten system symboli.
Ale te nazwy niekoniecznie są dosłowne, jeśli chodzi o wróżenie i inne formy magii – najczęściej znaczenia związane z runami są zakorzenione w metaforach i ezoterycznych skojarzeniach. Przykładowo, rysunek Ehwaz (koń) w większości przypadków nie odnosi się do prawdziwego konia. Ehwaz symbolizuje wierność i zaufanie, których wymaga związek pomiędzy koniem a jego jeźdźcem. Może również odnosić się do ruchu lub podróżowania.
Dagaz (brzask) nie dotyczy pory dnia, a reprezentuje przełom, przemianę i nadzieję. W ten sposób każda nazwa runy działa jak pomost pomiędzy ludzkim umysłem i eteryczną sferą boskiej mądrości, którą zamieszkują runy. Kontemplując sam symbol i konsekwencje jego nazwy, zaczynamy rozumieć energię każdej runy.
Po drugie, futhark starszy podzielony jest na trzy grupy składające się z ośmiu run, znane pod wspólną nazwą aettiry (staronordyjskie słowo oznaczające „rodziny”). Nie wiadomo, skąd wziął się ten podział i wiele artefaktów z inskrypcjami futharku starszego przedstawia runy w jednym poziomym rzędzie, a nie w trzech rzędach po osiem run. Ale w ciągu wieków większość ezoterycznych znaczeń zostało zaczerpniętych z trzech aettirów.
Każdy aett (czyli „rodzina”) nazwany jest na część boga związanego z pierwszą runą w rzędzie. Pierwszy rząd, zaczynający się od Fehu, znany jest jako aett Freya. Drugi rząd, zaczynający się od Hagalaz, jest aettem Hel, ale ponieważ niewiele wiadomo o tej bogini, niektórzy przypisują ten aett Heimdallowi. Aett Tyra, zaczynający się od Teiwaz, tworzy trzeci rząd.
Te podziały ułatwiają nauczenie się i zapamiętanie nazw i kształtów run, ale również tworzą wzorce związków pomiędzy runami, które mogą być użyteczne w magii. Przykładowo, możemy przyjrzeć się możliwym połączeniom pomiędzy Uruz, Nauthiz i Berkana – drugimi runami w każdym aetcie.
Uruz jest runą brutalnej siły, zaś Nauthiz reprezentuje silną potrzebę. Berkana znana jest jako runa narodzin, na poziomie dosłownym i w przenośni. Każdy, kto wie, jak wygląda poród, ma świadomość, ile siły potrzeba, aby urodzić dziecko, ale ta kombinacja może również mówić o narodzinach nowej idei, która daje ogromną siłę projektowi lub przedsięwzięciu. Te związki pomiędzy runami mogą nadawać znaczenie lub kontekst czytaniu run i naprawdę wzmacniać magiczną pracę.
Mistycy uczący się run zauważyli również, że każda z tych rodzin posiada wspólne dla danej grupy powiązania oparte na znaczeniu każdej runy. Te powiązania są różne w różnych tradycjach runicznych, ale ogólnie można scharakteryzować je w ten sposób: aett Freya symbolizuje siły tworzenia, aett Hel związany jest z siłami innowacji i zmian, a aett Tyra reprezentuje boskie siły w nawiązaniu do ludzkich doświadczeń. Co więcej, duże znaczenie ma porządek run, ponieważ runy w każdym rzędzie zdają się mieć interaktywne symboliczne relacje z runami znajdującymi się przed i za nimi.
Można powiedzieć, że w pewnym sensie runy wykazują podobieństwo do systemów symboliki w tarocie. Cztery kolory arkanów mniejszych są odzwierciedleniem tematycznej organizacji trzech aettirów, zaś ustalona kolejność kart w arkanach większych przypomina ogólną strukturę i będące jej skutkiem symboliczne związki w futharku starszym. Właściwie niektórzy mówią, że tarot przynajmniej częściowo został zainspirowany przez runy, porównują niektóre karty z konkretnymi runami, a nawet szukają pomiędzy nimi związków.
